عمارت کلاه‌فرنگی در جنوب شهر بندرعباس

قدیمی‌ترین بنای تاریخی شهر بندرعباس عمارت کلاه‌فرنگی می‌باشد که بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد و متعلق به دوره صفویه می‌باشد.

پس از فتح هرمز در سال ۱۶۲۲ میلادی و اخراج پرتغالی‌ها از جزیره هرمز، کمپانی هند شرقی بریتانیا در سال ۱۶۲۳ میلادی از دربار شاه‌عباس اجازه یافت تا شعبه‌ای از تجارتخانه‌اش را در بندرعباس دایر نماید و به فاصله کوتاهی از تأسیس این تجارتخانه، کمپانی هند شرقی هلند نیز با نام اختصاری V.O.C تجارتخانه خود را به مرکزیت اصفهان تأسیس شد و شعبه‌ای نیز در بندرعباس (که بندرگاه اصلی دولت ایران بود) گشایش یافت. نخستین محل تجارتخانه هلندی‌ها، خانه‌ای متعلق به «برخوردار سلطان ذوالقدر» حاکم وقت بندرعباس بود که نزدیک ساحل قرار داشت و با اجاره ماهیانه ۲۰ تومان در اختیار هلندی‌ها قرار گرفت. این خانه در مجاور تجارتخانه انگلیس و در ناحیه غربی آن روزگاران شهر بندرعباس که امروزه تقریباً منطبق است با بلوار ساحلی، حدفاصل خیابان دانش و میدان لارک (پشت شهر) قرار داشته است.

بعدها به دلیل گسترش تجارت هلندی‌ها و کمبود جا، در سال ۱۶۹۸ میلادی مصادف با سال ۱۰۸۰ هجری شمسی، ریاست این کمپانی بر آن شد تا کار احداث یک عمارت باشکوه و بزرگ را در حدفاصل نیم مایلی تجارتخانه سابق و در منتهی‌الیه شرقی آن زمان شهر بندرعباس و در کنار ساحل آغاز کند که این عملیات تا چهار سال بعد حدود سال ۱۰۸۴ هجری شمسی به‌طول انجامید.

پس از حدود ۱۳۶ سال یعنی در سال ۱۱۳۷ هجری شمسی، هلندی‌ها بندرعباس ترک کردند و عمارت مبدل به دارالحکومه و محلی برای رتق و فتق امورات گمرکی بندرعباس شد. گزارش‌های دوره ناصری حاکی از آن است که این عمارت در این دوران دارای اماکنی همچون دیوان‌خانه، حرم‌خانه، صدوق‌خانه، غلام‌خانه، حمام، محبس‌خانه، اسطبل، فراشخانه، کارخانه و شربت‌خانه مختص به خود بوده و به‌وسیله برج‌های دیده‌بانی محصور و نگهبانی می‌شده است و از آنجایی که این ساختمان بعدها به‌عنوان قلعه شهر و مرکز امور سیاسی و اداری و محل استقرار و نشیمن حاکمان مختلف شهر شناخته می‌شده، شاهد وقایع بسیار مهم و تاریخی و همچنین جنگ و زد و خورد مابین مهاجمین به شهر و محافظین آن بوده است.

در سال ۱۲۸۴ هجری شمسی اداره گمرک عباسی تأسیس و در طبقه همکف استقرار یافت و مابقی اتاق‌ها همچنان به‌عنوان دارالحکومه شهر مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت. اما در ابتدای دهه ۱۳۰۰ هجری شمسی مقر حکومت به ساختمان دیگری منتقل و اداره گمرک تا سال ۱۳۵۲ هجری شمسی در همین ساختمان مستقر بود به همین دلیل این عمارت بعدها به ساختمان گمرک شهرت یافت.

این بنا در زمینی به وسعت حدود ۴۰۰ مترمربع ساخته‌شده و دارای ۳ طبقه با طول ۳۰ متر، عرض ۱۴ متر و ارتفاع ۹ متر می‌باشد. برای ساخت این عمارت از مصالحی همچون سنگ سیاه، ساروج و گچ استفاده‌شده است.

در مجموع ۳۳ اتاق و سالن در این بنا وجود دارد که در سه ضلع جنوب، شمال و غرب طبقه بالایی مهتابی بزرگی در امتداد ساختمان ساخته‌شده است. اتاق‌های ساختمان کلاه‌فرنگی مزین به گچ بری‌های زیبا می‌باشد؛ در پنجره‌های آن نیز منبت‌کاری‌هایی دیده می‌شود که جلوه‌ای خاص دارند. سقف بنا هم از چوب ساروج ساخته‌شده است.